با توجه به حالت‌های مختلف انتخاب کشیده در سطر نویسی، که در جلسه قبل با خطوط ساده نمایش داده شده بود، در این جلسه نمونه‌هایی برای هر یک به عنوان سرمشق ارائه می‌شود.
در سرمشق چه تمهیداتی به کار گرفته شده است تا کشیده «سر» در وسط سطر قرار گیرد؟
در این قسمت چند نمونه از سطر نویسی استادان معاصر را از نظر ترکیب‌بندی مورد مطالعه و بحث و بررسی قرار می‌دهیم تا بیش از پیش، با انواع ترکیب‌بندی در سطر آشنایی یافته، روشهای گوناگون ایجاد تعادل زیبایی در سطر نویسی را بهتر بشناسیم.
در نمونه شكل «الف» در کلمه خواست عمدا بالاتر از جایگاه اصلی‌اش در خط زمینه قرار گرفته است. آیا دلیل آن را می‌دانید؟
در نمونه‌ی بر حرکت ضمّه و تشديد کلمه «مُدعی» تأکید شده است. از نظر بصری قرار دادن این حرکات در ایجاد تعادل کلی سطر، چه نقشی ایفا می‌کند؟
در سرمشق نمونه به نقطه‌های کلمه دریغ و جایگاه آنها توجه کنید و توضیح دهید چرا ۲ نقطه‌ی «ی» در زیر حرف «د» قرار گرفته است؟
به جایگاه ۳ کشیده اصلی در سرمشق نمونه که در منطقه‌های ۲، ۴ و ۶ قرار گرفته‌اند توجه کنید و توضیح دهید چه تمهیداتی در ترکیب‌بندی این سطر به کار رفته تا کل سطر از تعادل و آهنگ مناسبی برخوردار شود؟
توضیح دهید که برای کاستن از طول سطر، چه تدابیری در ترکیب‌بندی این سطر به کار رفته است؟
تمرین منزل
عبارت: «با پاداش دادن به نیکوکار، بد کار را بیازار» را که از فرموده‌های گوهربار امام علی (ع) است، در کاغذی مرغوب و مناسب خوشنویسی کنید تا بهترین نمونه‌ها به وسیله هنرآموز محترم انتخاب و در محل‌های مناسبی از آموزشگاه نصب شود.
سرمشق الف
در این سرمشق، همانطور که مشاهده می‌شود، وجود ۲ کشیده و ۲ گردی در دو طرف سطر، موجب شده است که تقارن و تعادل در کل سطر ایجاد گردد. کشیده‌ها در منطقه‌های ۲ و ۴ قرار گرفته و به سطرآهنگی آرام و ملایم داده‌اند. به طوری که چشم از ابتدا تا انتهای سطر در یک خط افقی با موج ملایم و نرم حرکت می‌کند و از دیدن و خواندن آن احساس آرامش به انسان دست می‌دهد. اغلب سطرهای متعادل و متقارنی که همانند این سطر دارای ترکیب‌بندی ساده‌ای هستند این ویژگی را دارند.
سرمشق ب
این سرمشق با سرمشق الف، از جهت ترکیب‌بندی و شکل کلی کاملا متفاوت است. در این سرمشق بر خلاف سرمشق اول نگاه ما، به طور افقی در سطر حرکت نمی‌کند بلکه این حرکت تقریبا به صورت زیگزاگ با موج‌های بلند است و احساسی که بعد از دیدن و خواندن آن به ما دست می‌دهد نوعی احساس شادی و میل به تحرک است. با این همه، هر دو سرمشق دارای تعادل هستند.
همانطور که مشاهده کردید، انواع ترکیب‌بندی‌ها می‌توانند احساسات مختلفی را در بیننده ایجاد کنند. به همین دلیل شناخت ویژگی‌های بصری ترکیب‌بندی‌ها می‌تواند خوشنویس را در جهت بیان احساس و اندیشه اش یاری دهد.
تمرین منزل
عبارت «با دوستان مروت، با دشمنان مدارا» را در یک سطر خوشنویسی کنید. سپس آن را از جهت ترکیب‌بندی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده، در صفحه‌ای توضیح دهید.
تمرینات کارگاهی
۱. از روی سرمشق الف، سه بار تمرین کنید.
۲-. از روی سرمشق ب، سه بار تمرین کنید.
ترکیب‌بندی در دو سطری‌ها
یکی دیگر از قالبهای رایج در خوشنویسی، بویژه خوشنویسی نستعلیق، قالب دو سطری است.
در این قالب، دو سطر را که معمولا ۲ مصرع از یک بیت می‌باشد، بر روی دوخط زمینه هم اندازه که به موازات هم رسم شده است طوری خوشنویسی می‌کنند که شروع و پایان هر دو سطر در امتداد یک خط عمودی قرار گیرد. فاصله مابین دو سطر بستگی به طول سطرها دارد. اگر طول سطرها کوتاه باشد این فاصله ۹ تا ۱۲ نقطه و در صورتی که طول سطرها زیاد باشد این فاصله تا ۱۵ نقطه متغير و مجاز است. در هر حال، فاصله دو سطر باید به گونه‌ای انتخاب شود که در نهایت، وحدت کلی دو سطر به عنوان یک واحد دو سطری حفظ شود.
انتخاب جایگاه کشیده‌ها در قالب دو سطری همانند تک سطری است. با این تفاوت که در این قالب روشهای متنوع و متعددی برای ایجاد تعادل در ترکیب‌بندی وجود دارد. در این جلسه فقط دو نوع ترکیب‌بندی که در اولویت ۱هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در نمونه‌ها، بهترین نحوه ترکیب‌بندی و جایگاه کشیده‌ها در قالب دو سطری با خطوط ساده نمایش داده شده است.
اگر یک کشیده در هر سطر مورد نظر است بهترین حالت انتخاب کشیده در منطقه ۳ هر دو سطر می‌باشد.
اگر دو کشیده در هر سطر مورد نظر باشد بهترین حالت انتخاب کشیده‌ها در منطقه‌های ۲ و ۴ هر دو سطر می‌باشد.
آیا می‌توانید توضیح دهید چرا این دو نوع ترکیب‌بندی در اولویت اول قرار دارند؟
تمرین منزل
بیت «زمانه قرعه نو می‌زند به نام شما خوشا شما که جهان می‌رود به کام شما» را در ۲ نوع ترکیب‌بندی اولویت ۱ خوشنویسی کنید.
تمرینات کارگاهی
۱. از روی تمامی کلمات و اتصالات جدید در سرمشق‌های دو سطری این جلسه، سه بار تمرین کنید.
۲. از سرمشق‌های دو سطری این جلسه، دو بار خوشنویسی کنید.
سرمشق‌های دو سطری
در جلسه نوزدهم با دو نوع ترکیب‌بندی در دو سطری‌ها که در اولویت اول قرار داشتند آشنا شدید و سپس به بررسی و تمرین پرداختید. در این جلسه، انواع ترکیب‌بندی دو سطری را که در اولویت دوم قرار دارند مورد مطالعه، بررسی و تمرین قرار می‌دهیم.
در این بخش، دو نمونه از ترکیب‌بندی دو سطری که از آثار استاد امیرخانی (معاصر) انتخاب شده است، ارائه می‌شود، تا شما فراگیران عزیز با مطالعه دقیق آنها تدابیر و ابتکارات به کار رفته در این نمونه‌ها را مورد بررسی قرار داده و به سؤالات مطرح شده پیرامون هر کدام، با مباحثه و تبادل نظر پاسخ گویید.
در نمونه در برخی موارد نقطه‌ها حذف و در برخی موارد نقطه‌های اضافی درج شده است. آیا می‌توانید دلیل آن را کشف کرده، توضیح دهید؟
در سطر اول، تا کشیده‌ی «پیوسته» حروف و اجزا با فاصله نوشته شده اما در سطر دوم این فاصله‌ها تا کلمه «است» کمتر شده است و «الف» كلمه‌ی «است» بر روی «هی» سوار شده است. علت این اقدام را توضیح دهید.
جایگاه و منطقه کشیده‌های دو سطر را با شماره منطقه مربوط مشخص کنید.
در نمونه جایگاه کشیده‌ها را با شماره منطقه مربوط مشخص کنید. (در سطر اول جزء «ست» هم کشیده محسوب می‌شود.)
ترکیب‌بندی نمونه را با خطوط ساده نمایش دهید.
تمرین منزل
بیت «گل بود و سبزه بود و سرود پرنده بود در آفتاب گرمی شادی دهنده بود» را در یکی از ترکیب‌بندی‌های اولویت ۲ خوشنویسی کنید.
تمرینات کارگاهی
۱. هر یک از کلمات و اتصالات جدید سرمشق‌های این جلسه را، دو بار خوشنویسی کنید. ۲. از روی سرمشق‌های این جلسه یک بار با دقت خوشنویسی کنید.
سرمشق‌های دو سطری
در این جلسه اولویت سوم از انواع ترکیب‌بندی دو سطری و توضیحاتی پیرامون سایر موارد ارائه می‌شود.
در نمونه اولویت سوم از ترکیب‌بندی‌های دو سطری با خطوط ساده نمایش داده شده است.
در سرمشق نمونه، چه تمهیداتی به کار رفته است تا در کشیده کلمات «پیوسته» و «نمیگردی» در زیر هم و منطقه ۲ قرار گیرند؟
اگر در سطر دوم به جای کلمه نمیگردی، کلمه‌ی پنهان به صورت کشیده نوشته می‌شد چه اشکالاتی در ترکیب‌بندی کلی این دو سطری به وجود می‌آمد؟
نکته: در نمونه، حرف «س» در کلمات پرسیمت در هر دو سطر به صورت کشیده نوشته شده است که این عمل نه تنها به ایجاد تعادل در کل ترکیب‌بندی منجر شده است بلکه آهنگ و ریتم چشم‌نوازی بدان بخشیده است که اگر این کلمات با دندانه نوشته می‌شد چنین آهنگ موزونی پدید نمی‌آمد.
برخی از اشعار و جملات، در هیچ کدام از ترکیب‌بندی‌های مطرح شده تک سطری و دو سطری، قابل اجرا نیستند. این گونه سطرها را در اصطلاح خوشنویسی «سطرها یا ترکیب‌بندی‌های ناموافق» می‌گویند که ایجاد تعادل در آنها به وسیله انتخاب کشیده‌های مناسب ممکن نیست. به همین دلیل در چنین مواردی باید با تأمل بیشتر در ترکیب‌بندی آنها و استفاده از ابتکار و خلاقیت فردی تلاش شود تا تعادل نسبی و هماهنگی قابل قبولی در شاکله کلی آنها ایجاد گردد. بدیهی است که اگر در چنین مواردی ناگزیر به سطر نویسی در قالب تک سطری و دو سطری نباشیم از قالبهای دیگر و ترکیب‌بندی‌های آزاد بهره می‌گیریم.
در برخی موارد خوشنویسان از دو کشیده روی هم در ترکیب‌بندی‌های تک سطری و دو سطری و چلیپا استفاده می‌کنند. این عمل می‌تواند در هر نوع ترکیب‌بندی سطری که قابلیت کشیده‌های روی هم داشته باشد اعمال شود مشروط بر این که تعادل و هماهنگی و آهنگ کلی ترکیب‌بندی را مخدوش نسازد.
نکته: کشیده‌هایی که در بالای منطقه ۵ قرار می‌گیرند به عنوان کشیده‌های فرعی در بسیاری از ترکیب‌بندی‌های سطری قابل اجراست.
توضیح: حروف تخت کوتاه، چه به صورت متصل و چه به صورت منفرد، می‌توانند جایگزین یک کشیده در سطر باشند. در چنین مواردی بهتر است طول حروف تخت کوتاه اندکی بیش از ۵ نقطه (حدود ۶ نقطه) نوشته شود.
تمرین منزل
مصرع «هر کسی بر حسب فهم گمانی دارد» را با استفاده از کشیده‌های روی هم (موازی) ترکیب‌بندی و خوشنویسی کنید.
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
آمار
وبلاگ:
عضویت سریع
